Z perspektywy organizacyjno-formalnej pojęciem kluczem określającym granice refleksji nad polską edukacją wyższą zdaje się dwuznaczna kategoria „ramy”: o ile bowiem rama ogranicza, o tyle też daje możliwości w miarę swobodnego kształtowania procesów wewnątrz niej. Nie dziwi więc, że wprowadzone dekadę temu „krajowe ramy kwalifikacji”, zredefiniowane kilka lat później jako „Polska rama kwalifikacji” był i są postrzegane, z jednej strony, jako sposób dostosowania edukacji polskiej do ramy europejskiej oraz uporządkowanie celów, aktywności i narzędzi edukacyjnych na różnych poziomach rozwoju, jak i – z drugiej strony – jako nie do końca zrozumiałe, a nawet dziwaczne i niepotrzebne działania utrudniające i biurokratyzujące uniwersytet. Jednym z możliwych powodów takiego stanu rzeczy jest ścieranie się w praktyce edukacji wyższej w Polsce (i nie tylko) różnych paradygmatów pedagogicznych, gdzie emancypacyjno-krytyczne cele związane z samorozwojem, samodoskonaleniem i samokształceniem napotykają na strukturalne i technologiczne ograniczenia w postaci jasno określonych i nierzadko skwantyfikowanych „progów”, „limitów”, „punktów”, itp. Nawiązując do Lawrence’a Kohlberga i Rochelle Mayer można zaryzykować tezę, że w polskiej edukacji wyższej „romantyczne” dążenie do wspierania rozwoju osoby interpretowane przez pryzmat „progresywnego” osiągania poziomów edukacji skutkuje petryfikacją systemu opresyjnej „transmisji kulturowej”. Pojawia się więc edukacyjna „wieża Babel”, w której o futurystycznych celach mówi się przy użyciu nowoczesnego języka po to, by uczyć z grubsza tak, jak w XIX wieku. Efekt końcowy jest dość oczywisty i mało zaskakujący, choć dalej paradoksalny, a mianowicie dążenia do wspierania rozwoju człowieka (i osiągania pełni człowieczeństwa) przyjmują postać praktyk dehumanizujących, instrumentalizujących i uprzedmiotawiających. Kwestie te zostaną przedstawione w kontekście kształcenia politologicznego. 

Wystąpienie ma na celu wykazanie, iż politologia opierająca się badaniach empirycznych bardzo często (oczywiście nie zawsze) jest obarczona kilkoma negatywnymi konsekwencjami: wiedzą cząstkową, unaukowieniem myślenia potocznego, niskim stopniem krytycyzmu społecznego, a co za tym idzie trudnościami z wdrażaniem realnie praktycznych rozwiązań politycznych. Ta ostatnia kwestia jest w dużej mierze przewrotna, bo przecież empirycznie nastawieni politolodzy mocno podkreślają aplikacyjny i stosowany walor swoich badań.

Autor wystąpienia pragnie wykazać, że dzięki wdrażaniu w edukacji politologicznej procedur pozornie mało praktycznego myślenia interpreacyjnego, powiązanych szczególnie ze sztuką lub estetyką (np. analiza tekstów kultury), filozofią (np. eksperymenty myślowe) albo teorią narracji można urzeczywistnić krytyczny potencjał nauk politycznych. W zamyśle autora może to umożliwić dekonstrukcję reprodukowanych fantazmatów poznawczych wpisanych w dominujące w systemie relacje władzy. W ten sposób, młody politolog będzie bardziej otwarty i świadomy względnie obiektywnych procesów i mechanizmów życia zbiorowego oraz będzie bardziej rozumiał praktyczne konsekwencje podejowanych przez siebie decyzji.

1. Teoria polityki jako refleksja metateoretyczna nad dyscypliną nauki o polityce (metodologia przedmiotowa i pragmatyczna)
2. Teoria polityki jako uporządkowana logicznie suma wiedzy o polityce jako dziedzinie życia społecznego (metodologia apragmatyczna)
3. Dylematy zaangażowania aksjologicznego (świadomego czy mimowolnego) polskiego politologia

Nauki społeczne i polityczne zawsze znajdowały się w swoistym rozdarciu. Z jednej strony służyły legitymizowaniu systemów władzy i systemów społeczno - ekonomicznych, zapewniając możliwości politycznej  socjalizacji, racjonalizacji zachowań uczestników systemu umożliwiając jego trwanie i rozwój i obniżając koszty władzy, z drugiej zdolność tych nauk do poznania rzeczywistości społecznej i politycznej wymagała i wymaga postawy krytycznej i uznania emancypacyjnej funkcji refleksji nad społeczeństwem i polityką. Ta zawarta w samym usytuowaniu nauk społecznych i politycznych w przestrzeni społecznej antynomia przekładała się i przekłada na paradygmatyczne preferencje i ideologiczne uwikłania poznania społecznego. W referacie będę próbował dokonać analizy tego zjawiska także w odniesieniu do dylematów związanych z kształceniem w naukach społecznych i politycznych oraz związanych z mechanizmami wspierania i selekcji kierunków badań naukowych także współcześnie.

Przed niespełna dekadą amerykański antropolog David Graeber przedstawił w politycznym magazynie „Strike!” koncepcję pracy bez sensu (On the phenomenon of Bullshit Jobs). Kilka lat później rozwinął ją w książce Praca bez sensu. Teoria (pol. Wyd. 2019, 2020, 2021). Jak się okazało próba ujęcia prac, które skutkują poczuciem bezsensu u osób je wykonywających, jak i konstatacja, iż gdyby te prace zniknęły świat nie stałby się gorszy, spotkała się z dużym odzewem. Wynikało z niego, że koncept wyraża doświadczenia niemałej grupy ludzi. Graeber osadził go w kontekście współczesnego neoliberalnego kapitalizmu, który na tym gruncie ujawnia swoje polityczne (a nie li tylko ekonomiczne) oblicze.

Biorąc pod uwagę procesy, jakie dotykają współcześnie polskie środowisko akademickie po roku 1989, w tym środowisko politologów, jak również kontekst kapitalizmu, który nieuchronnie dotyka nauki społeczne, za zasadne uważam zadanie następujących, może prowokacyjnych, pytań:

(a) czy naukowe wysiłki politologów noszą znamiona pracy bez sensu? (b) czy dydaktyka na kierunkach politologicznych jest pracą bez sensu? (c) jakie problemy na tle wcześniejszych pytań jesteśmy w stanie wskazać w odniesieniu do profilu kształcenia politologicznego?

Dla tak postawionych zagadnień wyłania się przynajmniej kilka kontekstów, w jakich przyjdzie nam się z nimi mierzyć. Za najważniejsze uważam dwa. Po pierwsze, warunki instytucjonalne, jakie zachodzą w uczelniach wyższych i to, w jakim kierunku zmieniają się, np. formy sprawozdawczości, dyscyplina zarządzania itp. Po drugie, warunki edukacyjne i kulturowe zmieniły zasadniczo oczekiwania wobec kształcenia wyższego, co stawia także wobec politologów nowe wyzwania, a wręcz przewartościowania w zakresie przekazywanej wiedzy.

W swoim wystąpieniu mam zamiar pochylić się nad powyższymi pytaniami, przede wszystkim we wskazanych kontekstach, obierając w swojej refleksji za pomocnika Davida Graebera.