W perspektywie kilku najbliższych lat srebrna gospodarka stanie się jednym z kluczowych sektorów gospodarek w państwach Unii Europejskiej. Długofalowe przemiany demograficzne związane ze starzeniem się ludności są bacznie obserwowane przez liczne branże. Wielu producentów i usługodawców dostrzegło potencjał tkwiący w rosnącym i różnicującym się segmencie starszych konsumentów.  Ekspansja srebrnej gospodarki, czyli działań ekonomicznych skierowanych ku starszym ludziom, spowodowała rozwój innowacyjnych rozwiązań i adaptacji już istniejących. Na początku XXI wieku obok koloru srebrnego pojawiły się kolor biały (związany z opieką zdrowotną) i zielony (związany z ekologią i środowiskiem). Srebrna gospodarka jest połączeniem wszystkich rodzajów działalności gospodarczej zaspokajających potrzeby osób w wieku 50 lat i więcej, a więc są w tej grupie zarówno osoby wciąż czynne zawodowo, jak i od dawna będące na emeryturze, a co za tym idzie o różnych potrzebach, możliwościach i oczekiwaniach. Celem artykułu jest przedstawienie procesu rozwoju srebrnej gospodarki w Polsce  w kontekście powszechności i dostępności dla zróżnicowanej populacji osób starszych niż 50 lat oraz wyzwań natury prawnej, etycznej  i  technologicznej.

Skutki zmian społeczno-ekonomicznych i demograficznych skłoniły do formowania statystyk w obszarze migracji i ochrony międzynarodowej. Wpłynęły na to m. in. rozwój polityki zatrudniania pracowników zagranicznych, fakt starzenia się społeczeństw europejskich oraz niski przyrost demograficzny. Należy przyjąć, że działania te zintensyfikowały się po 24 lutego 2022 roku podczas wzrostu liczby osób migrujących w skutek wojny na Ukrainie. Dane statystyczne objęły swoim zasięgiem dzieci, osoby w wieku produkcyjnym oraz osoby powyżej 65 roku życia. Ponadto zaczęto zastanawiać się nad rolą w funkcjonowaniu państwa wysyłającego oraz przyjmującego poszczególnych grup społecznych w tym osób starszych.

Celem niniejszego wystąpienia jest wyróżnienie skutków politycznych, ekonomicznych i społecznych migracji osób starszych z Ukrainy do Polski po 24 lutego 2022 roku. Autorka stara się odpowiedzieć na pytanie jakie są konsekwencje migracji osób starszych, z powodu wojny na Ukrainie, zarówno dla państwa wysyłającego, jak i przyjmującego? Wnioski z przeprowadzonej analizy mogą stanowić punkt wyjścia do prowadzenia kolejnych, pogłębionych badań w tym zakresie.

Postępujące zmiany demograficzne generują wiele wyzwań, w tym m.in. konieczność dostosowania struktury funkcjonalno-przestrzennej miast do specyficznych potrzeb starzejącego się społeczeństwa. Wymaga to szczególnego zaangażowania decydentów i włączenia seniorów na rzecz aktywnego uczestnictwa w przygotowaniu, podejmowaniu i realizacji decyzji, dotyczących kształtowania przestrzeni miejskiej. Poziom zapewnienia potrzeb danej społeczności można jednak zweryfikować poprzez ocenę stanu przestrzeni miejskiej oraz poziomu uczestnictwa mieszkańców w jej kształtowaniu. To podstawowy sposób oceny skuteczności realizowanej polityki miejskiej, wymagający stałego monitoringu i ewaluacji.

Celem wystąpienia będzie prezentacja wyników badań empirycznych przeprowadzonych wśród mieszkańców Bydgoszczy*.  Na ich podstawie autorka dokona oceny stanu przestrzeni miejskiej Bydgoszczy i warunków życia w mieście. Istotnym zagadnieniem będzie stopień deklarowanego uczestnictwa w decydowaniu o kształcie przestrzeni miejskiej, jak też poziom sprawstwa politycznego bydgoskich seniorów.

 * Na potrzeby niniejszego wystąpienia autorka dokonała odfiltrowania najliczniejszej grupy wiekowej - mieszkańców Bydgoszczy w wieku powyżej 65 roku życia.   

W Polsce po 2004 r. zaczęło rozwijać się usystematyzowane myślenie projektowe będące pochodną wdrażania funduszy europejskich w system społeczno-gospodarczy. Kolejne perspektywy finansowe pozwoliły ten proces sprofesjonalizować i zwiększyć zakres oczekiwań względem współfinansowanych inwestycji. Tym samym wymagania instytucji zarządzających/pośredniczących względem proponowanych do realizacji projektów innowacyjnych wzrosły, szczególnie po 2019 r. kiedy weszła w życie Ustawa o dostępności i wątek dostosowania przestrzeni publicznej do potrzeb osób zależnych poruszano częściej. Zrozumienie pojęcia „innowacja” nabiera w tym wymiarze nowego znaczenia zarówno w ujęciu produktowym i procesowym, a zarządzanie całym procesem jej wdrażania jako „projektem” niejednokrotnie bywa wyzwaniem. Problematyczne dla wnioskodawców bywają podstawowe kwestie: począwszy od źródeł finansowania potencjalnych inwestycji, podział wdrożeń na procesowe i produktowe, jak i zarządzanie nimi w fazie realizacji. Prawidłowa kompilacja działań, o których mowa, pozwala zbudować przedsięwzięcie społecznie użyteczne, odpowiadające na wielowymiarowe problemy demograficzne populacji.

Istnie wiele różnorakich konsekwencji procesu starzenia się współczesnych społeczeństw i różne są na nie reakcje społeczne. Współcześnie przez wszechobecną i medialną obecność starości jesteśmy coraz bardziej świadomi zachodzących zmian.  Współobecność wielu pokoleń w rodzinie może być źródłem z jednej strony solidarności, a z drugiej – konfliktów i napięć międzygeneracyjnych. Mogą one dotyczyć np. tego, kto i jak powinien się opiekować wnukami, ale także starymi rodzicami. Również w sferze publicznej obecność osób starszych wywołuje różne reakcje rozciągające się od solidarności po konflikty międzygeneracyjne.

Migracja zmienia kulturę opieki i wywołuje stres społeczny związany z obawą, kto, po wyjeździe dorosłych dzieci, będzie się zajmował starszymi rodzicami. W społeczeństwach, w których opieka nad seniorami jest zapewniana przez członków najbliższej rodziny, migracja może stać się poważnym zagrożeniem. Polska tradycja opiekowania się osobami starszymi jest silnie związana z sieciami pokrewieństwa. Członkowie rodzin migranckich żyją w rozproszeniu geograficznym obejmującym różne państwa. Współcześnie migracyjne relacje pokoleniowe uległy intensyfikacji w obliczu rozwoju nowych technologii komunikacyjnych, stosunkowo tanich i szybkich połączeń międzynarodowych. Wydaje się zatem, że podtrzymywanie łączności z tymi, którzy zostali w ojczyźnie jest obecnie łatwiejsza niż kiedyś. Jest to szczególnie istotne w obliczu tak szybko postępującego procesu starzenia się społeczeństwa.

Polska należy do tej grupy europejskich państw, które są najbardziej zagrożone depopulacją i starością demograficzną. Jest również krajem, w którym przekształcenia demograficzne dokonują się w sposób szczególnie dynamiczny, co powoduje, że przeskok między względnie dobrą sytuacją demograficzną, jaka charakteryzowała Polskę jeszcze w latach 80. XX w. i prognozowanym na okres po 2020 r. dynamicznym spadkiem ludnościowym, dokonuje się w relatywnie krótkim czasie. M. Okólski[1] stawia tezę, iż stosunki ludnościowe – liczebność i dynamika populacji i jej podstawowe cechy strukturalne – okażą się najistotniejszym wyzwaniem dla naszego państwa w najbliższej perspektywie czasowej.

Należy podkreślić, iż zjawiska demograficznie od dawna przestały być politycznie i gospodarczo obojętne. Bez ryzyka popełnienia dużego błędu można powiedzieć, ze demografia jest dziś kluczowym elementem diagnozowania i prognozowania społecznego. Demografia kraju narzuca obowiązujący w nim model społeczno-gospodarczy, a przez to wpływa na jego relacje z innymi krajami w systemie globalnym. Skutki  zmian demograficznych są wielorakie. Analizując je musimy pamiętać o tym, że w istocie zajmujemy się nie tylko konsekwencjami danego procesu demograficznego, ale także następstwami wielu innych towarzyszących mu zjawisk społecznych, gospodarczych i politycznych. Społeczeństwo, kultura, gospodarka, polityka stanowią w zglobalizowanym świecie systemy naczyń połączonych. Zmiany w obrębie jednego z nich wpływają na pozostałe

Efektów starzenia się ludności można poszukiwać w zjawiskach i procesach dziejących się poza jednostką – na różnych poziomach życia społecznego: 1) WYMIAR MIKROSPOŁECZNY (analizy małych struktur społecznych i zjawisk społecznych małej skali (np. małych grup społecznych, takich jak rodzina czy grupa sąsiedzka; interakcji międzyludzkich); 2) WYMIAR MEZOSPOŁECZNY (Analizy średnich struktur społecznych i  zjawiska społecznych średniej skali, np. społeczności lokalnej); 3) WYMIAR MAKROSPOŁECZNY (Analizy dużych struktur społecznych i  zjawisk społecznych dużej skali, np. klas społecznych, warstw społecznych, państw, ponadpaństwowe, globalne). Co Autorka referatu zamierza uczynić.

[1] M. Okólski, Wyzwania demograficzne Europy i Polski, „Studia Socjologiczne”, 2010, 4 (199), s. 37.