"Nie mamy wiecznych sojuszników i nie mamy wiecznych wrogów. Nasze interesy są wieczne i nieprzemijające" - zdanie Henry'ego Johna Temple'a zapisało się w historii stosunków międzynarodowych jako wyraz pragmatyzmu. Słowa te stanowiły punkt wyjścia do analizy postaw, przekonań i emocji wobec wojny na Ukrainie, które premierzy państw Grupy Wyszehradzkiej prezentowali na swoich oficjalnych profilach w mediach społecznościowych. Badanie, przeprowadzone w pierwszy tygodniu wojny (tzw. faza heroiczna), miało charakter jakościowy. Analiza dyskursu i komunikacji wizualnej na profilach przywódców ujawniła różnice w postawach, przekonaniach i emocjach w sytuacji kryzysu międzynarodowego. Rozbieżność przekonań liderów V4 skłania do zastanowienia się nad przyszłością grupy.

Jaka jest maksymalna wielkość grupy, z którą człowiek może się identyfikować? Czy możliwa jest prawdziwie kosmopolityczna lojalność wobec całej ludzkości?

Z badań psychologów i politologów ewolucyjnych wyłania się obraz człowieka jako istoty ewolucyjnie predysponowanej do „ostrożnej współpracy” (wary cooperation) z członkami własnej grupy oraz wrogości wobec obcych. Ów „grupizm”, identyfikacja my v. oni jest częścią wspólną niemal wszystkich modeli opisujących rozwój społeczny homo sapiens. Świadczą o tym m.in. dane fizjologiczne, dotyczące np. wydzielania testosteronu w konfliktach wewnątrz- i międzygrupowych, a sprzyjają mechanizmy poznawcze i reakcje emocjonalne (stereotypizacja, ksenofobia, niechęć wobec obcych) ukształtowane w toku adaptacji do środowiska przyrodniczego i społecznego. Do ich wyewoluowania mogła przyczynić się rywalizacja o zasoby z innymi grupami, konieczność zapewnienia bezpieczeństwa własnej grupie i zapobiegnięcia wniknięcia do niej potencjalnych „pasażerów na gapę”. Początkowa identyfikacja z własną, pierwotną grupą zbieracko-łowiecką została z czasem rozciągnięta, w procesach mobilizacji politycznej, na większe organizacje polityczne, do czego przyczyniły się legitymizujące te procesy idee religijne, a potem narodowe.   

Wiedza o człowieku, której dostarcza ekologia behawioralna, kognitywistyka, czy psychologia i politologia ewolucyjna mogą zatem pomóc w wyjaśnianiu zjawisk politycznych, np. konfliktów etnicznych, które nie poddają się wyjaśnieniu w ramach teorii racjonalnego wyboru. Powinny także skłonić filozofów polityki do rehabilitacji nacjonalizmu – w wersji inkluzywnej, nieopartej na wąskich kryteriach etnicznych – jako ideologii pozwalającej na budowę najszerszej możliwej tożsamości grupowej. Naród jest bowiem, być może, największą jednostką polityczną, z którą człowiek jest w stanie się silnie identyfikować.

Celem wystąpienia będzie próba teoretycznej konceptualizacji pojęcia interesu emocjonalnego. Wyniki badań przedstawione zostaną w odniesieniu do procesów przywództwa politycznego, ujętych w ramach integralnego rozumienia polityki. W tym kontekście uwzględnione zostanie oddziaływanie człowieka jako gatunku biosocjokulturowego, ujawniające się w aktywności jego umysłu. W zamierzeniu autora pozwoli to nie tylko na uwydatnienie pierwszorzędnego znaczenia emocjonalno-moralnych fundamentów polityki, ale i zaproponowanie teoretycznego instrumentarium do badania współczesnych jej fenomenów (np. populizmu czy technokratyzmu politycznego).

Nasze dyspozycje (cechy osobowościowe), rozumiane jako utrwalone w psychice ludzkiej skłonność do reagowania w określony sposób w danych sytuacjach, motywują nasze zachowanie w życiu politycznym. Kiedy podejmujemy decyzje o takim charakterze, kierujemy się rozumem i emocjami.  A rozum jest i będzie niewolnikiem namiętności (David Hume). Jeśli uznamy to za pewnik, przyznajemy, że w dużym stopniu nasze polityczne wybory są łatwe do zmanipulowania. Decydenci dość łatwo są w stanie wzbudzić w nas stany afektywne  i w konsekwencji wymusić określone postawy. Z drugiej strony racjonalny wybór też nie jest stanem idealnym. Jego wadą jest to, że kierowanie się tylko przesłankami rozumu sprawia, że nasze działania i ich konsekwencje wynikają z naszego egoizmu. Zatem tych racjonalnych wyborców też łatwo zmanipulować.

Wydaje się, że w czasach niepewności jeszcze łatwiej grać na emocjach. Odpowiednio dozowane są w stanie sprowokować nas do intensywniejszych działań. Podczas wystąpienia chciałbym poszukać odpowiedzi na dwa pytania: Czy w trudnym okresie, w jakim żyjemy, jesteśmy jeszcze bardziej bezbronni wobec zakusów politycznych decydentów ? Czy ten natłok (chaos) i intensywność uczuć, czyni nas jeszcze bardziej nieprzewidywalnymi ?