Celem niniejszego referatu jest przybliżenie specyficznego problemu na jaki napotyka Kongres Stanów Zjednoczonych Ameryki podczas prób reformy systemu wyborczego. Najlepiej ilustruje go spór o reformę finansowania kampanii wyborczych rozgrywający się na przestrzeni ostatnich dwóch dekad, w którym wychodzące naprzeciw oczekiwaniom społecznym zmiany legislacyjne zostały ostatecznie uznane za niekonstytucyjne wyrokiem Sądu Najwyższego.

Sytuacja ta jest interesująca z kilku powodów. Po pierwsze choćby, pomimo, że uchwalając zmiany systemu wyborczego Kongres zadziałał zgodnie z rolą organu legislacyjnego państwa, tj. wygenerował rozwiązanie prawne wyrażające oczekiwania głosującego demosu, stale cieszy się on dużo gorszą opinią w społeczeństwie niż Sąd Najwyższy, który zmiany te zablokował. Po drugie, zreformować systemu wyborczego nie pozwolili wybieranym przez demos członkom Kongresu niewybierani przez szersze społeczeństwo członkowie Sądu Najwyższego. Co być może najciekawsze, prerogatywa rozstrzygania o konstytucjonalności, bądź jej braku, aktów Kongresu nie została przyznana Sądowi Najwyższemu bezpośrednio przez konstytucję, a raczej Sąd Najwyższy przyznał ją sobie sam drogą interpretacji konstytucji we wczesnych latach funkcjonowania systemu państwowego Stanów Zjednoczonych.

Omawiając problemy związane z próbą reformy systemu wyborczego pokażę w moim referacie w jaki sposób zaistniała sytuacja stanowi poważny problem amerykańskiej legislatury. Wpływa ona negatywnie zarówno na odbiór jej działalności przez społeczeństwo, jak i na wykonywanie przez nią powierzonych jej przez system konstytucyjny funkcji, w pewnych względach paraliżując wręcz jej kompetencje. Ostatecznie pokażę również jak jej osłabienie w tej kwestii prowadzi do osłabienia całego aparatu demokratycznego państwa.

W okresie powstawania Republiki i od czasu zapisów ustawy konstytucyjnej z 20 stycznia 1921 r. wszystkie najważniejsze uprawnienia w systemie tureckim należały do parlamentu – Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji (Türkiye Büyük Millet Meclisi - TBMM). System parlamentarny był zakorzeniony w tureckiej praktyce, a silna pozycja zgromadzenia potwierdzana w zapisach kolejnych ustaw zasadniczych.

Obecnie ustrój państwa i pozycja Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji są regulowane przez wielokrotnie nowelizowaną Konstytucję z 1982 r. Jej reformy doprowadziły m.in. do zmiany trybu wyboru prezydenta przez parlament, na rzecz elekcji bezpośredniej, która pierwszy raz miała miejsce w 2014 r. Z kolei w wyniku nowelizacji z 2017 r., wprowadzono w Turcji system prezydencki, a  dominującym organem w strukturze władzy stał się prezydent - co zakończyło ostatecznie okres supremacji parlamentu. Celem niniejszego referatu jest analiza pozycji ustrojowej Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji i jego roli w systemie tureckim po reformie z 2017 r., a także ukazanie zmian w strukturze organów władzy w tym państwie i czynników, które miały na nie wpływ.

Według badań Instytutu Gallupa, w styczniu 2022 r. jedynie 18% Amerykanów wyrażało aprobatę dla prac Kongresu.  Najniższy historyczny poziom tego wskaźnika zanotowano w listopadzie 2013 roku, kiedy to sposób pracy Kongresu aprobowało zaledwie 9% Amerykanów. Jednocześnie wskaźnik reelekcji do Izby Reprezentantów niezwykle rzadko spada poniżej 90%, a zdarzało się, iż notował on po II wojnie światowej poziom 98%. Tak wysoki wskaźnik reelekcji wydaje się być paradoksalny w świetle danych sugerujących znaczącą niepopularność instytucji Kongresu w oczach opinii publicznej. Przeczy on także zdroworozsądkowej intuicji, zgodnie z którą niski poziom poparcia dla instytucji władzy ustawodawczej winien skutkować znacznie mniejszymi szansami kandydatów na reelekcję.

Celem niniejszego wystąpienia jest dostarczenie przekonującego wyjaśnienia owego paradoksu. Twierdzę, iż specyficzne cechy amerykańskiego systemu wyborczego (oraz systemu partyjnego), w połączeniu z wysokim poziomem polaryzacji politycznej, skutkują stosunkowo wysokim poziomem zaufania i sympatii wyborców względem kongresmenów reprezentujących ich okręg wyborczy. Jednocześnie, te same cechy systemu wyborczego, wspomniana polaryzacja oraz nierealistyczne oczekiwania dot. pożądanego kształtu procesu legislacyjnego skutkują u większości Amerykanów wyjątkowo duża niechęcią względem instytucji Kongresu. Postaram się wykazać, iż: 1) ocena Kongresu jako instytucji jest przez wyborców wyraźnie oddzielana od oceny poszczególnych ludzi (kongresmenów) ją współtworzących; 2) niska ocena działań Kongresu wynika, paradoksalnie, z właściwego wywiązywania się przezeń ze swojej roli (jaką jest prowadzenie debaty oraz - towarzyszące procesowi stanowienia prawa - kanalizowanie sprzecznych opinii i interesów istniejących w społeczeństwie amerykańskim) w istniejących ramach prawnych oraz w warunkach specyficznego systemu partyjnego.

Kontrola egzekutywy zajmuje szczególną rolę w konstrukcji ustroju USA. Federalny Kongres posiada bowiem liczne uprawnienia kontrolne, nadzorcze i śledcze, nieznane parlamentom w innych krajach demokratycznych. W systemie dwupartyjnym większość działań podejmowanych przez członków Kongres następowało z reguły przy współpracy parlamentarzystów z obydwu ugrupowań, a instytucja dyscypliny partyjnej jest w USA generalnie nieznana. 

W obliczu dynamiki polityki amerykańskiej warto jednak zapytać w jakim stopniu indywidualne zachowania członków Kongresu USA w zakresie polityki dochodzeń zależne są od siły danego reprezentanta w jego okręgu wyborczym. W tym celu Autor dokona podziału okręgów wyborczych w oparciu o takie dane jak (1) wyniki wyborów do Kongresu USA w w danym okręgu w dwóch poprzednich elekcjach; (2) poziom zadowolenia ze sprawowania urzędu przez deputowanych i senatorów przez mieszkańców ich okręgów wyborczych (approval rating); (3) prognozy wyborcze (na podstawie danych sondażowych), (4) stopień poparcia w danym okręgu w poprzednich dwóch elekcjach kandydata na Prezydenta o tej samej afiliacji partyjnej co deputowany i senator. 

Dane te zostaną skonfrontowane z działaniami politycznymi poszczególnych członków Kongresu USA w sferze dochodzeń parlamentarnych, ze szczególnym uwzględnieniem takiej aktywności jak (1) udział w pracach komisji kongresowych prowadzących dochodzenia; (2) inicjowanie i aktywnie przesłuchiwanie wzywanych świadków, w tym współpracowników prezydenta; (3) stopień aktywności w trakcie przesłuchań w Kongresie (congressional hearings); (4) wzywanie do przedłożenia dokumentacji; (5) reakcja na odmowę stawienia się przed komisjami członków wykonawczego segmentu władzy; (6) opowiadanie się,  w głosowaniach i wypowiedziach, za zwiększonym zakresem kontroli kongresowej; (7) bagatelizowanie działań władzy wykonawczej.   

Przedmiotem analizy będą działania podczas impeachmentu Billa Clintona oraz dwóch procesów impeachmentu Donalda Trumpa.

Referat przedstawia preferencje Polaków odnośnie systemu wyborczego, ustalone za pośrednictwem innowacyjnego badania ankietowego. Badanie objęło pytania dotyczące pięciu funkcji systemów wyborczych (reprezentatywność, koncentracja, partycypacyjność, prostota, legitymacja). O ile panuje zgoda co do tego, że system wyborczy powinien w pewnym stopniu realizować każdą z funkcji, istnieją różne opinie, co do stopnia ich realizacji. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż maksymalna koncentracja na jednej z funkcji wymaga wprowadzenia rozwiązań instytucjonalnych uniemożliwiających realizację innych. Przeprowadzone badanie miało na celu znalezienie odpowiedzi na pytanie, jakie cechy ordynacji są pożądane z puntu widzenia wyborców. Dzięki badaniu można określić, jakie wyzwania przed ewentualnymi reformami polskiego systemu wyborczego wynikają z zastanych wyobrażeń dotyczących systemu wyborczego, będących udziałem poszczególnych grup Polaków.

Możemy mówić w tym przypadku o pewnego rodzaju konflikcie celów. Znane, dobrze opisane w literaturze i empirycznie przeanalizowane są konsekwencje działania systemów większościowych z jednej i proporcjonalnych z zamkniętą listą z drugiej strony. Mniej wiadomo, tymczasem, o preferencjach wyborców w obliczu takich konfliktów. Jakie cechy ordynacji są według nich pożądane? Którą z funkcji byliby gotowi ograniczyć, dla pełniejszej realizacji innych? Czy preferencje odnośnie systemu wyborczego zależą od poglądów politycznych, czy też może zmiennych demograficznych? Prezentowany referat będzie próbą odpowiedzi na te pytania.

Mieszane systemy wyborcze stwarzają szczególnie interesującą perspektywę analizy wpływu systemu wyborczego na zachowania wyborcze oraz wynikające z nich konsekwencje dla ostatecznego wyniku elekcji. Najczęściej akcentowanym czynnikiem, charakteryzującym ten typ systemu, zwłaszcza w jego proporcjonalnej odmianie, jest połączenie dwóch formuł wyborczych. Fakt, że takie połączenie najczęściej oznacza – choć przecież tak być nie musi – przyznanie wyborcy prawa oddawania 2 głosów, jest traktowany jako poniekąd oczywisty. Jednak to właśnie możliwość wyrażania przez wyborcę preferencji politycznych za pomocą 2 głosów może w największym stopniu zmieniać zachowania wyborcze. Opcje tworzone przez 2 głosy mogą być traktowane jako korzystne przez poszczególnych uczestników życia politycznego – partie, kandydatów czy wreszcie wyborów. Nie ma też wątpliwości, że przez innych są traktowane jako problem – rodzą napięcia i poczucie niesprawiedliwości. To skłania do postawienia pytania, co się dzieje, jeśli mieszany system nie daje takiej opcji wyborcy. Do połączenia 2 formuł nie jest ono bowiem niezbędne. Może ono funkcjonować także w sytuacji, gdy wyborca ma tylko 1 głos, jak to ma miejsce w przypadku elekcji do Landtagu Badenii-Wirtembergii. 

W referacie scharakteryzowane zostaną polityczne konsekwencje zastosowania mieszanego systemu wyborczego z 1 głosem na potrzeby wyłonienia składu parlamentu. Analiza dotyczyć będzie zachowań wyborczych elektoratu, kandydatów i partii politycznych, jak również wyniku samych wyborów. Inspiracją dla przeprowadzenia tego rodzaju analizy jest oryginalność rozwiązań systemu wyborczego stosowanego w wyborach do parlamentu krajowego Badenii-Wirtembergii. Unikatowe rozwiązania funkcjonujące w tym systemie, które w sposób zasadniczy różnicują go od systemu wyborczego wykorzystywanego na potrzeby elekcji do Bundestagu, pozwalają na zbadanie politycznych konsekwencji wynikających przyznania wyborcy 1 kategorycznego głosu.