2022-09-22 14:30 - 16:30

  WPAiE: 202 D

Pamięć i polityka pamięci. Budowanie, upamiętnianie, tożsamość - chaos czy porządek? - cz. 1

Moderator/rzy:

profil photo: Anna Ratke-Majewska

dr Anna Ratke-Majewska
Uniwersytet Zielonogórski

Doktor nauk społecznych w zakresie nauk o polityce; adiunkt w Instytucie Nauk o Polityce i Administracji Uniwersytetu Zielonogórskiego; w centrum jej zainteresowań badawczych znajduje się problematyka kształtowania pamięci o wydarzeniach istotnych dla istnienia oraz funkcjonowania zbiorowości i jednostki w jej ramach, polityki pamięci, tożsamości politycznej, stosunków polsko-latynoamerykańskich oraz sytuacji wewnętrznej wybranych państw Latynoameryki i Półwyspu Iberyjskiego.

Panel otwarty

Zagadnienia związane z pamięcią o przeszłości, podtrzymywaną na poziomie wspólnot oraz tworzących je jednostek, to przedmiot analizy coraz szerszego grona badaczy, także z zakresu nauk politycznych. Wśród stawianych w nauce pytań znajdują się zarówno te rozważające sens i zakres prowadzenia przez podmiot państwowy polityki pamięci, jak i takie, które dotykają sfery zależności pomiędzy upamiętnianiem a kreowaniem tożsamości narodowej i politycznej w społeczeństwie. W jaki sposób powinna być budowana zatem pamięć wspólnoty – na drodze zorganizowanych działań i konsekwentnie realizowanych programów, czy spontanicznie, jako wypadkowa pamięci jednostek oraz pewnych grup? Co więcej, czy odgórnie sterowane kierunki upamiętniania porządkują społeczną pamięć o wydarzeniach istotnych dla trwania wspólnoty narodowej i politycznej, czy wręcz przeciwnie – powodują chaos, dysharmonię różnych pamięci, niejednokrotnie ze sobą sprzecznych? Jaki to ma wpływ na tożsamość w ramach konkretnych społeczności, wspólnot politycznych czy narodów? Pytań jest więc wiele, a wskazane stanową jedynie niewielki wycinek tych podejmowanych w badaniach. Warto tym samym temat pamięci wciąż rozwijać, eksplorując jego złożoną problematykę, z wykorzystaniem jego interdyscyplinarnego charakteru.

Referaty:

profil photo: Anna Ratke-Majewska

dr Anna Ratke-Majewska
Uniwersytet Zielonogórski

Spory w pamiętaniu, sprzeczności w upamiętnianiu. Główne kierunki narracji w konflikcie pamięci w Polsce po roku 1989

opis

Istniejący w okresie Polski Ludowej podział na oficjalne opowieści o przeszłości, podtrzymywane, kontrolowane i forsowane przez władze, oraz narracje opozycyjne, przekazywane w drugim obiegu wydawniczym lub rozpowszechniane w innego rodzaju akcjach niezależnych, po przemianach systemowych 1989 roku stracił podstawę swego obowiązywania. Wygasł odgórny przymus, który wcześniej różnicował opowieści, odzwierciedlając i wywołując sprzeczności społecznego i indywidualnego pamiętania. Wcześniejsze ujęcia straciły swój (zarówno opozycyjny, jak i legitymizujący władze) potencjał, spory w obszarze pamięci nie zniknęły jednak wcale. I choć pojawiły się nowe dane i zatriumfował pluralizm powszechnie dostępnych relacji, to nie przyniosło to jedności w postrzeganiu przeszłości polskiego społeczeństwa, jego uwarunkowanej historycznie tożsamości, czy roli procesów dziejowych w budowaniu jego kształtu. W miejscu starych narracji pamięci tworzyły się bowiem nowe, sprawiając, że konflikt pamięci w Polsce tranzycyjnej i potranzycyjnej zyskiwać zaczął wciąż nowe odsłony. Celem referatu jest zatem przedstawienie głównych, uczestniczących w owym konflikcie, kierunków opowiadania o polskiej przeszłości po 1989 roku.

dr hab. Michał Strzelecki
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Narracje pamięci w projekcjach politycznych Prawa i Sprawiedliwości.

opis

Przedmiotem podjętej analizy pozostają narracje pamięci charakterystyczne dla powstałego w 2001 roku ugrupowania politycznego Prawo I Sprawiedliwość. Istotną rolę odgrywa w tym kontekście nie tylko geneza wspomnianego środowiska politycznego oraz jego wcześniejsze doświadczenia historyczne, ale także aprobowany sysytem wartości oraz dokonujące się w jego obrębie zmiany pokoleniowe, które w naturalny sposób determinują charakter prezentowanych przezeń narracji pamięci.

Zasadniczym celem podjetej analizy bedzie próba ukazania ich korelacji z formułowanymi celami politycznymi, a także głównych obszarów zainteresowania ugrupowania i specyfiki przedstawianych narracji. Konieczne wydaje się również prześledzenie instrumentów i narzędzi popularyzowania prezentowanych opowieści, jak równiez ich autorów i adresatów. 

dr hab. Marcin Wichmanowski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Budowanie tożsamości chłopów w myśli politycznej i działalności polskiego ruchu ludowego

opis

Chłopi stanowią warstwę społeczną, u której tożsamość narodowa rozwinęła się najpóźniej. Patriotyzm był szlachecki. Początkowo przejawiał się w przywiązaniu do dynastii, później – do Rzeczypospolitej. Chłopi nie znali tradycji ani symboliki narodowej. Podstawowym czynnikiem hamującym rozwój ich tożsamości był wszechobecny analfabetyzm i mit monarchy – dobroczyńcy, który „zniósł pańszczyznę i obdarzył ich prawami i wolnością”. Dla chłopów, Polakami byli panowie, chłopi nie utożsamiali się z Polską. Chłop był „tutejszy”, „miejscowy”, czuł się przynależny jedynie do wspólnoty parafialnej. Jednym z priorytetów w myśli politycznej i działalności rodzącego się na przełomie XIX i XX wieku polskiego ruchu ludowego, była zmiana zaistniałej sytuacji.

dr Joanna Kozłowska
Uniwersytet Warszawski

Pamięć a polityka. Stosunki polsko-litewskie w czasie II wojny światowej

opis

Tematem referatu będą relacje polsko-litewskie w następujących po sobie okresach II wojny światowej. Próby odnalezienia kompromisu ponad uprzedzeniami. Podejmowanie tematów bolesnych dla obu państw.

mgr Katarzyna Głowacka
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Strategie argumentacyjne w polskim dyskursie parlamentarnym o prawach pamięci

opis

Celem proponowanego wystąpienia jest zidentyfikowanie strategii argumentacyjnych, jakimi posługują się zwolennicy i przeciwnicy wprowadzania regulacji zwanych prawami pamięci. Strategie te zostaną ukazane na przykładzie debaty, która toczyła się na forum polskiego Parlamentu. 6 lipca 2016 r. w Sejmie złożony został poselski projekt nowelizujący ustawę o Instytucie Pamięci Narodowej. Jego przyjęcie miało otworzyć możliwość karania osób negujących zbrodnię ludobójstwa na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej (penalizacja tzw. kłamstwa wołyńskiego). Autorka będzie poszukiwać odpowiedzi na następujące pytania: 1. W jaki sposób wnioskodawcy uzasadniali konieczność wprowadzenia zmian w polskim prawie? 2. Jakie stanowisko przyjęły pozostałe ugrupowania polityczne i jak je uzasadniały? Odpowiedzi na te pytania ma dostarczyć analiza dokumentów, które powstały w trakcie procesu legislacyjnego. Podczas wystąpienia autorka odwoła się do kategorii toposu, kojarzonej z wiedeńską szkołą krytycznej analizy dyskursu.

dr hab. Rafał Reczek
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu

Pamięć i polityka pamięci w działaniach Instytutu Pamięci Narodowej ze szczególnym uwzględnieniem realizacji zadań z zakresu upamiętniania.

opis

Pamięć i polityka pamięci w działaniach Instytutu Pamięci Narodowej ze szczególnym uwzględnieniem realizacji zadań z zakresu upamiętniania.

W ramach swoich ustawowych obowiązków Instytut Pamięci prowadzi działalność związaną z upamiętnianiem historycznych wydarzeń, miejsc oraz postaci, które miały szczególne znaczenie w historii Polski, zarówno w kraju, jak i za granicą, a także miejsc walk i męczeństwa innych narodów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Działania te mają na celu m.in. uporządkowanie obszarów kompetencyjnych w wyniku przejęcia przez Instytut zadań rozwiązanej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Do zadań szczegółowych należy m.in.: inicjowanie opieki nad miejscami walk i męczeństwa oraz trwałego upamiętnienia tych faktów, wydarzeń i postaci związanych z tymi miejscami. Ważnym elementem działań bjest inicjowanie przedsięwzięć wydawniczych i wystawienniczych. Odpowiadając wymogom wspólczesności duży nacisk kładzie się na popularyzację wiedzy za pomocą środków masowego przekazu.  Spójne budowanie polityki pamięci jest jednym z obszarów funkcjonowania państwa.