W artykule zaprezentowana zostanie koncepcja porównania reguł zawartych w statutach partii politycznych, która pozwalałaby na stwierdzenie zakresu zmian, jakim podlegają struktury organizacyjne partii a w dalszej perspektywie umożliwiałaby odpowiedź na pytanie o zakres ciągłości i zmian jakie wiążą się z powstawaniem partii nowych. Analiza ta wpisuje się w nurt badań dotyczących powstawania i charakterystyki partii nowych, w szczególności  ujęcie w ramach którego uwzględniany jest fakt, że wiele partii postrzeganych jako nowe, stanowi w istocie w mniejszym lub większym zakresie kontynuację partii istniejących wcześniej. Z jednej strony struktury organizacyjne są ważnym elementem konstytuującym partie polityczne a zatem analiza kontynuacji/zmiany powinna je uwzględniać. Z drugiej jednak strony większość statutowych organów partii jest bardzo podobnych, a specyfika rozwiązań, jakie w tym zakresie funkcjonują w różnych partiach bywa zjawiskiem dosyć rzadkim. W prezentowanym artykule podjęta zostanie zatem próba wskazania, które reguły statutowe należy wziąć pod uwagę, aby móc najbardziej trafnie określić zakres kontynuacji i zmiany pomiędzy poszczególnymi partiami. Zaproponowane zostaną także  wskaźniki ilustrujące zakres tych zmian. W artykule wykorzystane zostaną koncepcje teoretyczne dotyczące badania partii nowych (Barnea & Rahat, 2011; Haughton & Deegan-Krause, 2015; Ghergina 2015; the Sikk & Köker, 2019) jak też koncepcja zmiany organizacyjnej partii R. Harmela (2002).

Selekcja kandydatów jest najważniejszym etapem procesu rekrutacji, zgodnie z doniosłą tezą Schattschneidera (1942) „Kto dokonuje nominacji, jest właścicielem partii”. Przepisy prawne odnoszą się jednak do tych kwestii bardzo ogólnie, pozostawiając ich uregulowanie partiom politycznym, które czynią to w swoich statutach oraz innych dokumentach partyjnych . O ile w początkach partii wyłanianie kandydatów odbywało się za zamkniętymi drzwiami („sekretny ogród” polityki, Gallagher i Marsh 1988), demokratyzacja tego procesu umożliwiła wgląd w stosowane rozwiązania. Przedmiotem analizy jest proces selekcji kandydatów w polskich partiach w celu uchwycenia zmian w tym zakresie. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na trzy generacje partii, aby odpowiedzieć na pytania: czy partie powstające w różnych okresach różnią się od siebie w zakresie sposobu selekcji kandydatów, czy partie nowe stosują bardziej innowacyjne rozwiązania oraz czy partie pierwszej i drugiej generacji dostosowują się do zmieniających się uwarunkowań. Wykorzystana zostanie perspektywa teoretyczna zaproponowana przez Hazana i Rahata (2006, 2010), badania będą zmierzać do odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Kto może być kandydatem partii w wyborach parlamentarnych? Jakie kryteria musi spełniać? Który organ partyjny jest uprawniony do wyłaniania kandydatów, jaki jest skład oraz stopień inkluzyjności tego organu? Czy proces selekcji kandydatów jest scentralizowany czy zdecentralizowany i w jakim zakresie? Czy kandydaci muszą być zatwierdzani przez jakiekolwiek organy partyjne? Jakie są konsekwencje metod selekcji kandydatów dla demokracji wewnątrzpartyjnej?

Celem referatu jest przedstawienie wyników badań nad rolą i prerogatywami przywódców partii politycznych w procesie selekcji kandydatów. Zakres merytoryczny odnosi się zarówno do selekcji kandydatów na posłów i senatorów, Prezesa Rady Ministrów oraz Prezydenta RP. Istotnym aspektem jest wielowątkowa analiza w kontekście badań nad statutami partii politycznych, ustawodawstwem, a także wywiadami przeprowadzonymi z uczestnikami tego procesu. Wyniki badań pozwolą na określenie specyfiki selekcji kandydatów w poszczególnych partiach politycznych, jak i ujęciu porównawczym.

Mechanizm wyłaniania kandydatów przez partie polityczne tradycyjnie przedstawiany był w literaturze w kategoriach pewnej tajemniczości, a patrząc z innej perspektywy, braku transparentności. Mimo to w ostatnich latach pojawiło się szereg publikacji, które dostarczyły wielu danych empirycznych o tym jak konkretnie ten proces wygląda. Jednakże jednym z nadal występujących ograniczeń tych prac jest to, iż procesy wyborcze mające miejsce na różnych arenach, np. w wyborach krajowych czy do Parlamentu Europejskiego, analizowane są oddzielnie. Ma to oczywiście przede wszystkim związek z założeniem o drugorzędności i odmienności wyborów do Parlamentu Europejskiego i potencjalnymi konsekwencjami wynikającymi stąd dla różnych aspektów organizacyjnych działalności partii. Niniejszy tekst ma ambicję tę lukę wypełnić poprzez analizę wielopoziomowego charakteru rywalizacji wewnątrzpartyjnej, w tym wypadku skupionej na procesie wyłaniania kandydatów. W rezultacie może się to przyczynić się do doprecyzowania modelu wyborów drugiego rzędu o aspekty do tej pory pomijane, a ważne w rozumieniu natury organizacji partii. W szczególności, zasadnicze pytanie, które stanowi punkt wyjścia dotyczy tego czy partie polityczne, skonfrontowane z różnymi wyzwaniami wynikającymi z rywalizacji na różnych arenach wyborczych, kształtują pole rywalizacji wewnątrzpartyjnej w inny sposób. Podstawowym, choć niewyłącznym materiałem empirycznym wykorzystanym do zbadania tych procesów są wywiady z kandydatami w wyborach do Sejmu i do Parlamentu Europejskiego w 2019 r. w Polsce, obejmujące swoim zasięgiem wszystkie główne partie oraz najważniejsze okręgi wyborcze. Pozwoli to na szerokie ujęcie rozumienia procesów demokracji wewnątrzpartyjnej oraz motywacji i strategii rywalizacji wewnątrzpartyjnej.

Przedmiotem podjętej analizy pozostają wzorce rywalizacji politycznej, znajdujące swe odzwierciedlenie w refleksji i praktycznej aktywności powstałego w 2001 roku ugrupowania politycznego Prawo i Sprawiedliwość. Istotnego znaczenia nabiera w tym kontekscie nie tylko przesledzenie genezy wspomnianego ugrupowania oraz politycznych życiorysów jego działaczy oraz ich uwarunkowań, ale także ukazanie ewolucji wspomnianego ugrupowania, zarówno w kontekscie formułowanych celów, jak i wykorzystywanych oraz funkcjonalnych wobec nich instrumentów walki politycznej. Realizacja tak sprecyzowanego celu wymagała z jednej strony analizy preferowanych wzorców rywalizacji z okresu krystalizacji ugrupowania, okresu jego współrządów w latach 2005 - 2007, lat 2007 - 2015, a także okresu rządów po 2015 r. 

Celem wystąpienia jest przedstawienie poziomu populizmu w programach polskich partii politycznych, które w wyborach parlamentarnych w 2019 roku przekroczyły próg wyborczy. Uwzględniono zatem pięć programów partii politycznych: Prawa i Sprawiedliwości, Koalicji Obywatelskiej, Konfederacji, Lewicy, PSL-Koalicji Polskiej.

Definicja populizmu jaka została przyjęta, obejmuje użycie języka, w którym odszukiwane były: pozytywne odwołania do ludu, negatywne nastawienie do elit, wskazywanie lub kreowanie wroga. Przyjęto, iż populizm to zjawisko stopniowalne, nie zaś binarne. Odszukiwane było także odwoływanie się w programach do instrumentów demokracji bezpośredniej i semibezpośredniej.

Pierwsza hipoteza dotyczy stopnia populizmu prezentowanego w programach wyborczych: jest on większy w partiach skrajnych (Lewica, Konfederacja), niż w partiach głównego nurtu (PiS, KO). Druga hipoteza: mniejsze partie w programach wyborczych częściej odwołują się do instrumentów demokracji bezpośredniej i semibezpośredniej (Konfederacja, Lewica, PSL-Koalicja Polska) niż partie duże (PiS, KO). Przeprowadzona została jakościowa i ilościowa analiza treści programów partii politycznych, wykorzystano do niej między innymi program MAXQDA 2022.