Proces transformacji ustrojowej był efektem upadku realnego socjalizmu oraz gospodarki centralnie sterowanej. Jednym z istotnych zagadnień był proces zmiany orientacji polityki zagranicznej, którego najważniejszy aspekt stanowił rozwój współpracy regionalnej. Ten tzw. „nowy regionalizm”, obejmuje swoją definicją powołanie do życia formuły pod nazwą: Trójkąt Wyszehradzki, który pierwotnie utworzyły Polska, Węgry oraz Czechosłowacja, a po rozpadzie Czechosłowacji – Czechy i Słowacja, zmieniono nazwę na Grupa Wyszehradzka. Ważkim elementem funkcjonowania tejże organizacji o charakterze regionalnym jest jej współpraca z Unią Europejską (UE) czy z innymi organizacjami. Kluczowym zagadnieniem, które wymaga udzielenia odpowiedzi, będzie perspektywa dalszej działalności Grupy Wyszehradzkiej w obliczu nowych zagrożeń. Czy państwa członkowskie Grupy Wyszehradzkiej sprostają wyzwaniom XXI wieku? Czy odegrają istotną rolę w kształtowaniu bezpieczeństwa europejskiego?

Obwód kaliningradzki posiada strategiczne znaczenie dla Rosji i odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu obecności politycznej, ekonomicznej i militarnej w basenie Morza Bałtyckiego. Obwód przez lata postrzegany był przez pryzmat posiadania odpowiednich atutów o charakterze strategiczno-militarnym, które mogą być wykorzystane do ewentualnego ataku na kraje Europy Środkowo-Wschodniej. W wystąpieniu przedstawiona zostanie rola i znaczenie Obwodu dla strategicznych interesów Rosji ze szczególnym uwzględnieniem zmiany jego charakteru w kontekście wojny na Ukrainie.

Rosjanie identyfikują cerkiew jako element systemu władzy, a nie instytucję wyłącznie religijną, dzięki czemu rośnie również poparcie dla władz Rosji. Rosyjski Kościół Prawosławny popiera politykę władz w kwestii obrony interesów ludności rosyjskojęzycznej zamieszkującej poza granicami Federacji Rosyjskiej i identyfikującej się z rosyjskim dziedzictwem narodowym.

Zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Patriarcha Cyryl I wykazuje się dużą aktywnością w propagowaniu koncepcji russkiego mira. Podkreśla wielokrotnie, że Ukraina jest integralną częścią cywilizacji prawosławnej, powstałej na obszarze historycznej Świętej Rusi. W swoich wystąpieniach używał nawet terminu „państwo russkiego mira”, które widział jako wspólnotę narodów zjednoczonych ruską kulturą. Zapewniał przy tym, że kraje russkiego mira nie powinny traktować go jako zagrożenia dla swojej niezależności, bo „ruski” nie oznacza „rosyjski”.

Patriarcha twierdzi, że współcześnie podejmowane są próby wywołania podziałów w stosunkach między bratnimi narodami rosyjskim i ukraińskim, mimo że narody te należą do wspólnoty cywilizacyjnej, kulturowej i religijnej, kształtowanej przez tysiąc lat wspólnej historii. Tymczasowe schematy i modele polityczne, które mają na celu zniszczenie jedności Rosjan i Ukraińców na dłuższą metę i tak okażą się nieskuteczne i nie zagrożą trwałości wspólnoty.

W 2014 roku poparł agresję na Ukrainę uznając ją za „misję pokojową i cywilizacyjną”,  gdyż toczy się tam wojna religijna przeciw rosyjskiemu prawosławiu, która jest wspierana przez Zachód, a rosyjskie działania mają na celu odparcie „wrogów”, którzy dokonali zamachu na „integralność historycznej przestrzeni Świętej Rusi”. Z kolei odnosząc się do inwazji na Ukrainę z 24 lutego 2022 roku oznajmił, że „Rosja nigdy nikogo nie zaatakowała i nie ma zamiaru z nikim walczyć, a jedynie broni swoich granic”.

Związek Radziecki w okresie międzywojennym czynił starania, ażeby poprzez różne platformy międzynarodowe forsować własną koncepcję polityki zagranicznej, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii bezpieczeństwa. Tendencje rewizjonistyczne, tak charakterystyczne dla wszystkich państw Europy po zakończeniu Wielkiej Wojny, stały się jedną z głównych determinant zmiany wektora polityki zagranicznej, w tym ZSRR. Po początkowym wykluczeniu spośród równych sobie aktorów wielkiej polityki, rodzące się państwo komunistyczne podjęło szereg działań na rzecz zmiany status quo w stosunkach międzynarodowych.

Niniejszy referat poświęcony zatem będzie owemu zwrotowi w polityce międzynarodowej dokonanemu przez ZSRR, który był próbą przywrócenia status quo ante z dziewiętnastego wieku. Kluczem do osiągnięcia założonego celu miały być systematycznie proponowane na forum międzynarodowym przez Związek Radziecki wielostronne układy bezpieczeństwa. Pozostawało to w zgodzie z dziewiętnastowieczną koncepcją koncertu mocarstw, zgodnie z którą Rosja, obok Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Stanów Zjednoczonych ( Max Lenz, "Wielkie mocarstwa", 1900 ) miała stać na straży bezpieczeństwa światowego. Proponowany przez Związek Radziecki system bezpieczeństwa zbiorowego miał zatem wypełnić funkcje ustalenia na wypadek konfliktów wspólnej linii postępowania, a tym samym przywrócenia państwu rosyjskiemu należnego mu miejsca wśród pięciu głównych ośrodków decyzyjnych na świecie. Miało to ogromne znaczenie po upadku Rosji carskiej, kiedy to Związek Radziecki nie był państwem uznawanym przez zdecydowaną większość krajów na świecie za równorzędnego partnera.

Pytanie brzmi: w jakim stopniu forsowany przez ZSRR w okresie międzywojennym system bezpieczeństwa zbiorowego wpisywał się w założenia strategii realpolitik?