Liberalizm jest doktryną polityczną, która od początku opowiadała się za kapitalizmem i choć stosunek przedstawicieli liberalizmu do wolnego rynku zmieniał się, to pozostaje on doktryną wolnorynkową. Wolny rynek natomiast sprzyja zróżnicowaniu dochodów i kształtowaniu się różnic majątkowych. Synteza demokracji i liberalizmu wyrażała się w ograniczeniu znaczenia elementów elitarystycznych w liberalizmie. Odejście od cenzusów majątkowych i odwoływanie się do szerszego niż w przeszłości elektoratu nie pozbawiało jednak przedstawicieli liberalizmu elitarystycznych dążeń. Napięcia pomiędzy liberalny elitami politycznymi i powiązanymi z nimi elitami ekonomicznymi a decydującymi przez swą liczbę o wynikach wyborów większościami społeczeństw, które z powodu zmian na rynkach pracy (imigracja, przenoszenie miejsc pracy w przemyśle do Azji) w coraz mniejszej mierze zaliczają się jednocześnie do klas średnich, stanowią wyzwania dla liberalizmu w państwach zamożnej północy. Liberalna doktryna dostosowuje się do tych zmian przez dwie istotne strategie - z jednej strony obserwujemy koncentrację na kwestiach kulturowych, co pozwala odwoływać się liberałom do grup, których interesy ekonomiczne są odmienne, ale których pociąga wizja wolności, za którą opowiadają się liberałowie. Z drugiej strony na płaszczyźnie ekonomicznej dostrzegalna jest chęć uwzględnienia pewnej pomocniczej roli państwa przy zachowaniu roli wolnego rynku i własności prywatnej. Zakres stosowania obu strategii przez polityków ugrupowań liberalnych rodzi pytania o to, kto dziś pozostaje liberałem. Z drugiej strony nieskuteczność wielu działań podejmowanych w ramach obu strategii podsyca konflikty w demokratyczno-liberalnych społeczeństwach, stając się jedną z przyczyn ich kryzysu.

  Znalezienie recepty na korektę klasycznego modelu demokracji obecne było w polskiej myśli politycznej co najmniej od dekady.  Kryzys pandemiczny skłaniał do postawienia pytań  czy  idee polityczne, na których oparty jest ład polityczny są nadal aktualne.  Ewokował zarówno  nowe idee jak i wzmocnił tendencje obecne  już w myśli politycznej.  Krytycznie oceniano zwłaszcza koncepcje liberalne. Środowiska nacjonalistyczne  i skrajnie lewicowe wskazywały na endogenne elementy liberalizmu prowadzące do jego autodestrukcji. Przedstawiciele wspomnianej doktryny wskazywali  na konieczność  dokonania niewielkich przewartościowań  przy jednoczesnym  utrzymania podstawowego kanonu wartości. Pojawiały się też wypowiedzi dotyczący możliwości popełnienia  błędu chronocentryzmu. W referacie podejmuję próbę analizy formułowanych ocen  i sposobów ich komunikowania.

Polskie rozwiązania przyjęte w zakresie realizowania funkcji bezpieczeństwa społecznego w okresie transformacji określane były jako neoliberalno-etatystyczna kombinacja. Wycofanie się wskutek neoliberalnych reform gospodarczych po 1989 r. państwa z wielu obszarów usług społecznych lub niedostateczna efektywność w ich zapewnianiu (m.in. usług opiekuńczych, zdrowotnych) spowodowała wzrost roli sektora komercyjnego w ich dostarczaniu, co niekoniecznie odpowiadało potrzebom Polaków, którzy życzeniowo dalej widzieli władze publiczne w roli głównego dostarczyciela świadczeń i usług socjalnych (efekt spuścizny socjalistycznego paternalizmu). W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że polska polityka społeczna po 1989 r. roku była wypadkową doraźnych działań ratunkowych prowadzonych w odpowiedzi na „terapię szokową” Balcerowicza, niedostatecznych środków budżetowych na kompleksowy rozwój działań społecznych za rządów formacji lewicowych (rządy SLD-PSL czy SLD-PSL-UP) i braku większego zainteresowania obszarem społecznym zorientowanej na elity kapitalistyczne PO.

PiS jest pierwszą formacją polityczną po 1989 r., która roztoczyła przed obywatelami wizję budowy państwa dobrobytu w zachodnim stylu, obiecując Polakom rozwój uniwersalnych świadczeń społecznych, m.in: świadczenie 500+, wyprawkę szkolną, trzynastą i czternastą emeryturę.   

Wizja zwiększenia bezpieczeństwa społecznego dla będącego wciąż na dorobku polskiego społeczeństwa okazała się na tyle skuteczna, że PiS rozbudowując socjalną retorykę wygrywa kolejne wybory. Jednocześnie po 2015 r. obserwujemy w Polsce osłabienie niezależności instytucji powołanych do horyzontalnej kontroli organów władzy wykonawczej w państwie (TK, mediów publicznych SN). Czy zatem ideały demokracji liberalnej przestały być ważne dla Polaków? Czy w zaniedbanej przez dekady sferze społecznej można poszukiwać przyczyn przyzwolenia Polaków na dedemokratyzację? Udzieleniu odpowiedzi na te pytania będzie poświęcony niniejszy referat.

Celem referatu jest określenie głównych założeń krytycznego podejścia do problematyki współczesnej kondycji liberalnej demokracji, skupionego na endogennych i immanentnych źródłach jej kryzysu.

Problem badawczy wyraża się w postaci pytań: a)   jakiego rodzaju argumenty przemawiają za tym aby uznać, że potrzeba zwrócenia uwagi na wewnętrzne i immanentne dla demokracji liberalnej procesy postrzegane jako źródło kryzysu jest istotna poznawczo? b) jakie procesy i zjawiska, które mają miejsce wewnątrz demokracji liberalnej należy traktować za istotne źródła jej kryzysu?

W pierwszej kolejności w ramach referatu zaprezentowane zostaną założenia metodologiczne badań. Kolejną część tekstu z kolei stanowić będzie analiza wybranych źródeł współczesnej demokracji liberalnej.

Uwaga referenta skupiona zostanie zarówno na procesach o charakterze ogólnym dotyczącym zmian „warunków zakresowych” demokracji jak i szczegółowych zjawiskach dla niej immanentnych.

Celem referatu jest próba przedstawienia i analizy diagnoz dowodzących problematyczności ideologii liberalnej w kontekście współczesnych problemów ustrojów demokratyczno-liberalnych. W ramach referatu przeanalizowane zostaną kwestie związane z domniemanymi:

a) problemami w ramach liberalizmu, które wynikają ze zmieniających się warunków funkcjonowania ustrojów demokratycznych (m.in. globalizacja, zmiana znaczenia państw narodowych);

b) przemianami ideologii liberalnej, które według krytyków mają przyczyniać się do kryzysu współczesnych demokracji liberalnych (m.in. dominacja neoliberalizmu w spektrum myśli liberalnej, kontrowersje wokół polityki tożsamości).

W myśleniu o przyszłości istnieje potrzeba „zresetowania myślenia” Należy poznać „historię przyszłości” czyli dawne prognozy obietnice i nadzieje, by nie ulec ideologicznym przesądom. Czy dzisiaj psychologizacja i kolektywizacja myślenia stanowią wartość dodaną? Czy nie stwarza możliwości mitologizacji, czyli tworzenia iluzji, zwłaszcza na poziomie wiedzy i świadomości potocznej?

Przez ostatnie dekady, wśród wielu intelektualistów dominował pogląd o tworzeniu się cywilizacji uniwersalnej w oparciu o zasady będące fundamentem cywilizacji zachodniej. Demokracja liberalna, pluralizm, indywidualizm czy prawa człowieka miały być wartościami powszechnie pożądanymi i uznawanymi za słuszne. U podstaw rozwoju zachodnich społeczeństw legła idea unikania konfrontacji zbrojnych na bazie wspólnoty wartości. Aczkolwiek idea demokracji liberalnej była niejednokrotnie realizowana metodami sprzecznymi z tymi wartościami Trudno jednak oprzeć się podejrzeniu, że państwa Zachodu wpadły w pułapkę globalizacji. Miały one nadzieję na długofalowe umocnienie swej pozycji poprzez wymianę kapitału intelektu za kapitał pracy. Ale najwyraźniej przeceniły swoją pozycję i nie doceniły swoich konkurentów. Cyfrowa suwerenność technologiczna stała się warunkiem niezależności politycznej i gospodarczej.

Celem wystąpienia jest przedstawienie narzędzi rywalizacji gospodarczej i politycznej państw o statusie mocarstwowym. Globalizacja przepływów finansowych, rosnące znaczenie cyfryzacji i pojawienie się Chin - wszystko to tworzy nowe warunki zmiany zarówno na poziomie gospodarki jak i polityki. W krajach rozwiniętych demokracja liberalna zostaje poddana dużym „testom na wytrzymałość” w XXI wieku.