Wyjaśnianie jest jedną z podstawowych funkcji nauki. Ocena realizacji tego rodzaju funkcji musi się odbywać w perspektywie stawianych w danym czasie i okolicznościach zadań poznawczych i doboru środków do ich realizacji. Określone hipotezy wyjaśniające formułowane są zawsze w konkretnym kontekście epistemologicznym, tj. dane pytania badawcze typu „Dlaczego P?” i próby udzielania na nie odpowiedzi (mniej lub bardziej zadawalających pewne grupy badaczy) formułowane są w określonej sytuacji poznawczej i sytuacji problemowej. Realizacja funkcji metodologicznej, jaką jest wyjaśnianie musi być zawsze zrelatywizowana do aktualnie posiadanej wiedzy przedmiotowej, istniejących problemów badawczych formułowanych w danej aparaturze pojęciowej oraz akceptowalnych standardów metodologicznych i świadomości metodologicznej określonych grup badaczy.

Celem referatu jest omówienie kryteriów oceny konkurencyjnych hipotez wyjaśniających formułowanych na polu nauk o polityce. W wystąpieniu uwzględnione będą najnowsze osiągnięcia analitycznej filozofii nauki i praktyka badawcza uczonych reprezentujących nauki o polityce. W referacie zwrócona zostanie uwaga m.in. na metaanalityczną rolę logicznej teorii pytań oraz analizy strategii argumentacyjnych w rekonstrukcji procedur wyjaśniających i na znaczenie statusu epistemicznego wiedzy presupozyjnonalnej w realizacji danych funkcji metodologicznych; poruszona zostanie także kwestia koekstensjonalności aparatu terminologicznego stanowiącego składniki poszczególnych eksplanansów oraz wpływ wiarygodności epiostemologicznej twierdzeń przedmiotowych stanowiących poszczególne eksplanansy na konkluzywność całej procedury badawczej, jaką jest wyjaśnianie. O ile dane wyjaśnienia mogą wypełniać określone luki poznawcze w aktualnej wiedzy przedmiotowej, o tyle systemowe porównywanie konkurencyjnych strategii badawczych, w tym stosowanych strategii wyjaśniających, jest pomocne przy niwelowaniu luk poznawczych w wiedzy metodologicznej.

Przedmiotem proponowanego referatu będzie proces legislacyjny rządowego projektu ustawy. Nacisk w wystąpieniu zostanie położony nie na konkretny przypadek (który zostanie potraktowany głównie jako ilustracja), lecz na metodę badania procesu legislacyjnego.  

W proponowanej metodzie opartej na gramatyce instytucji (Crawford, Ostrom 1995) i narzędziu Institutional Grammar Tool (IGT) [Basurto i inni 2011] przyjmuje się, że projekt ustawy składa się z mniejszych jednostek konstrukcyjnych – reguł, zbudowanych z kolei, z elementów składowych które mogą zostać zakodowane do stosunkowo niewielkiej liczby kategorii. Pozwala to na zastosowanie do ich badania metod statystycznych do śledzenia ewolucji reguł podczas negocjacji dokumentu.

Tworzenie ustaw z wielu względów budzi zainteresowanie badaczy, tu będzie potraktowane jako wskaźnik działania i rywalizacji aktorów politycznych. Takie ujęcie pozwala, między innymi, na weryfikowanie hipotez dotyczących strategii wykorzystywanych przez uczestników w trakcie rywalizacji o treść prawa. W referacie przedstawię przykładową analizę przekształceń jednego projektu ustawy rządowej obejmującą rządowy i parlamentarny etap procesu legislacyjnego – nowelizację ustawy o samorządzie gminnym (Dz. U. 2015 poz. 1045). Z analiz wynika m.in., że przekształcenia projektu odbywała się przed fazą parlamentarną, podczas negocjacji prowadzonych w rządzie. Sugeruje to zwrócenie większej uwagi na procesy prawotwórcze toczące się w administracji. 

Punktem wyjścia do rozważań jest obserwacja, iż wiedza z zakresu nauk o polityce i administracji (politologii i stosunków międzynarodowych) oraz nauk o bezpieczeństwie rozwijana jest przez co najmniej przez dwie grupy podmiotów. Z jednej strony badaczki i badaczy w ośrodkach akademickich (skupionych na doskonaleniu teorii), a z drugiej analityczki i analityków pracujących w think tankach, ośrodkach analitycznych, wywiadowniach gospodarczych oraz eksperckich ośrodkach rządowych (skupionych na rozwiązywaniu bieżących problemów). Obie grupy korzystają z ustaleń teoretycznych, naukowcy budują narzędzia teoretyczne i testują je na danych historycznych, analitycy (często nieświadomie) testują te ustalenia w swoich bieżących analizach. Po mimo bliskości poruszanej zawodowo tematyki oraz nierzadko bliskości personalnej nie istnieje głębsza wymiana myśli pomiędzy tymi środowiskami. A mogłaby ona stanowić wartość dla obu stron – badacze mogliby uzupełniać dociekania naukowe o próby operacjonalizacji własnych ustaleń oraz tworzenie narzędzi i technik umożliwiających ich wykorzystanie przez analityków; analitycy natomiast, odwołując się na zasadzie analogii do Khunowskiej teorii struktury rewolucji naukowej (1968), w swojej bieżącej działalności rozwiązują „łamigłówki”, które z kolei mogą być ważne dla badaczy.

Celem tekstu jest zatem nakreślenie ram teoretycznych, w których przebiegająca w obu kierunkach wymiana wiedzy pomiędzy środowiskiem badaczy i analityków mogłaby być obopólnie korzystna. Rozwijanie ustrukturyzowanych techniki analitycznych, jako narzędzi wspierających proces analizy politologicznej, mogłoby być obszarem, na którym taka owocna współpraca byłaby realizowana.

Celem referatu jest przybliżenie kołowego modelu metawartości jako metody wyjaśniania konfliktów politycznych, zawieranych koalicji wyborczych i parlamentarnych, oceny aksjomatów obecnych w przestrzeni publicznej państw demokratycznych.