Europejska Polityka Sąsiedztwa wyznacza i reguluje stosunki zewnętrzne UE z 16 państwami sąsiedzkimi położonymi na wschód i południe od Unii. Oficjalnie deklarowanymi celami EPS jest podtrzymywanie stabilności w tych państwach pod wzgledem politycznym i gospodarczym oraz bezpieczeństwa. Autor referatu zamierza dokonać syntetycznego przeglądu  EPS i próbować odpowiedzieć na pytanie:  Czy z  punktu widzenia konsekwecji realizacji EPS jest instrumentem polityki ładu czy polityki chaosu? 

Właściwe przestrzeganie prawa Unii Europejskiej (UE) przez państwa członkowskie jest kluczowe dla osiągnięcia celów UE wskazanych w Traktacie z Lizbony (2009). Słaba implementacja prawa unijnego napoziomie krajowym jest przedmiotem troski wszystkich instytucji unijnych, w tym - przede wszystkim KomisjiEuropejskiej (KE) - zobowiązanej do nadzorowania prawa unijnego na podstawie art. 17 TUE oraz TSUE, który ma ostatnie słowo w sprawie przewinień państw członkowskich i może nakładać za nie sankcje. Orzeczenia TSUE - mimo ich "ostatecznego" charakteru - nie zawsze są przez państwa członkowskie respektowane, głównie z powodów politycznych, ale także wielu innych: ekonomicznych, społecznych, środowiskowych. Dlatego w prawnych czy politycznych debatach publicznych przypadki niewykonywania orzeczeń TSUE mogą być oceniane niejednoznacznie, a narracje na temat tego, kto jest "winny" mogą zawierać bardzo różne, czasem wzajemnie wykluczające się argumenty, często motywowane politycznie i zależne od tego, kto jest autorem narracji. Ponadto, ponieważ wiele przypadków niewykonywania orzeczeń jest wynikiem decyzji sądów krajowych (najczęściej konstytucyjnych), powstaje pytanie, jak te przypadki powinny być oceniane z punktu widzenia ich kontekstu politycznego? W referacie zostaną przedstawione i porównane Polska i Niemcy (w zakresie niestosowania się do orzeczeń TSUE z uwzględnieniem kontekstu krajowego i europejskiego, zaangażowanych podmiotów, specyfiki orzeczeń niewykonywanych, przyczyn niewykonywania orzeczeń ze szczególnym uwzględnieniem przyczyn politycznych, konsekwencji nieprzestrzegania orzeczeń dla różnych interesariuszy zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim). W analizie zostanie wykorzystana metoda porównawcza, metoda narracyjna, analiza instytucjonalno-prawna. Ramy teoretyczne dla analizy stworzy kontekst wielopoziomowego systemu politycznego UE oraz teorie Chantal Mouffe i Juergena Habermasa jako kontekst relacji państw członkowskich i instytucji UE.

Zdaniem wielu zachodnich polityków polityka wielokulturowości państw UE poniosła porażkę głównie ze względu na słabość narodowej polityki tożsamościowej. W 2011 r. N. Sarkozy stwierdził: Wielokulturowość to porażka. Prawdą jest, że w naszych demokracjach za bardzo dbaliśmy o tożsamość migranta, a niewystarczająco - o tożsamość kraju, który go gości. Podobne zdanie wyrażał D. Cameron czy A. Merkel. Z kolei państwa Europy Środkowo-Wschodniej z przyczyn historycznych i kulturowych od początku swojej obecności w UE prezentowały inne podejście do problemu wielokulturowości i tożsamości narodowej, które jednak nie zawsze było przez najsilniejsze państwa UE rozumiane i brane pod uwagę. W obliczu wojny na Ukrainie pytanie o siłę i znaczenie tożsamości narodowej, która zazwyczaj staje się podstawą oporu wobec najeźdźcy, znowu staje się aktualne. W referacie będę szukać odpowiedzi m.in. na pytanie jak ma się do tego obecna polityka państw UE (tych ze wschodu i z zachodu kontynentu), czy nacjonalizm i wielokulturowość można ze sobą pogodzić (np. wg koncepcji Tariqa Modooda), jakie zmiany w „wartościach europejskich” może wprowadzić kryzys ukraiński, biorąc pod uwagę głębokie już pęknięcia w podejściu do nich różnych państw członkowskich, a także jaką rolę odgrywa w tym tradycja religijna i religijność w państwach EŚW.

Obecnie obserwuje się w Europie rosnące zainteresowanie rewizją katalogu praw i wolności jednostek, zarówno w wymiarze ilościowym - postulat rozszerzania o nowe prawa, jak i materialnym – nowe generacje praw i rozszerzające interpretacje już istniejących.  Impulsem do politycznej refleksji nad tymi zagadnieniami w UE stają się często ruchy społeczne domagające się uznania nowych potrzeb człowieka, polityka społeczno-kulturalna i migracyjna państw członków, a z drugiej strony procesy mniej zauważalne i będące w istocie tlem dla tych zmian, takie jak zmieniające się kulturowe uwarunkowania tożsamości narodowej i europejskiej. Konsekwencją tych procesów jest pogłębianie się różnic w UE w uznawaniu fundamentalnych praw człowieka. Aksjologicznym usprawiedliwieniem dla ograniczania praw jednostek w niektorych panstwach bywa bowiem niekiedy kwestia ochrony innych wartości często wynikająca np. z przywiązania do zasad wywodzących się z religii,  moralności publicznej, koncepcji godności człowieka, roli praw człowieka w polityce państwa czy wreszcie wartości, z którymi identyfikują się elity polityczne. Można zatem uznać za A. Kociołek – Peksą i J. Menkesem, że katalizatorem współczesnej debaty na temat aksjologicznego wymiaru praw człowieka jest swego rodzaju konflikt pomiędzy sferą prawną a sferą światopoglądową i etyczną (oraz jego politycznej interpretacji). Odpowiedzią na pytanie o źródła aktualnych debat w UE dotyczących (re)definicji praw człowieka  może być więc znalezienie punktu krytycznego i kierunku wzajemnych oddziaływań dyskursu społecznego, politycznego i medialnego (model "agenda setting") zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim.

Unia Europejska jest zazwyczaj przedstawiana jako całość, w której najważniejszą polityczną i gospodarczą rolę odgrywają Paryż, Berlin i Bruksela. Ta perspektywa, mimo wskazywania na różnice siły, rzadko jednak uwzględnia strukturalny podział na europejskie centrum i peryferie, który mimo różnego typu polityk jest cały czas reprodukowany. Podział ten stał się szczególnie widoczny po globalnym kryzysie finansowym oraz kryzysie strefy euro na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku.  Wynikające z niego problemy mogą być lepiej zrozumiane jeśli użyjemy do jego analizy teorii z tradycji zależnościowej, rozwijanych głównie w Ameryce Łacińskiej, ale obecnych również w Europie. W ostatnich latach powstało kilka prac próbujących rekonceptualizować te teorie do nowych warunków (m.in. Kvangraven, 2020; Weissenbacher, 2019; Palestini, Madariaga, 2021). Referat będzie przybliżał teorie zależności i pokazywał ich aktualność jeśli chodzi o działanie Unii Europejskiej i funkcjonujących w niej podziałów ze szczególnym zogniskowaniem uwagi na Europie Południowej i Środkowo-Wschodniej, które stanowią dziś modelowy przykład regionów peryferyjnych. 

Spór o wartości dzieli UE; antagonizuje państwa członkowskie oraz segmenty ich społeczeństw.  Spośród innych podziałów istniejących w UE (wokół euro, wspólnego rynku, minimalnych standardów socjalnych, efektów dystrybucyjnych trasformacji cyforwej i klimatycznej) wyróżnia go potencjał do zaostrzania się.  Szczególnie w obliczu rozszerzania UE na Bałkany a następnie pewnie i na Ukrainę.  Tymczasem UE nadal nie wykonała swej historycznej misji doprowadzenia do rzeczywistej gospodarczej i społecznej pozytywnej konwergencji jej państw członkowskich, odsyłając raz na zawsze do lamusa historii tukidydesowaskie przekleństwo o tym, że wielkie mocarstwa mogą robić to co chcą, a reszta państw musi się z tym pogodzić.  Narzucanie wszystkim państwom członkowskim określonej wizji "wspólnych wartości", mimo że spór wokół nich jest rzeczywisty i zasadniczy, może niepotrzebnie podkopywać europejską integrację jako taką.  Analiza oparta będzie na teorii integracji międzynarodowej Karla W. Deutscha.