W ostatnich latach mamy do czynienia z przeobrażeniami systemów partyjnych, zarówno w skonsolidowanych, jak i nowych demokracjach. W wielu wypadkach powstałe ugrupowania mają genezę wewnątrzsystemową (powstają w wyniku fuzji, rozłamów bądź transformacji istniejących partii) i składają się z polityków posiadających już doświadczenie parlamentarne. Skłania to badaczy do zmiany sposobu definiowania nowych partii i formułowania niedychotomicznego podejścia do mierzenia stopnia nowości partii politycznych, stanowiącego średnią ważoną wyliczoną na podstawie trzech wymiarów: organizacyjnego, partyjnego przywództwa i parlamentarnej reprezentacji (jak choćby wskaźnik partyjnej zgodności/nowości autorstwa Sikka i Kökera, 2019). W ramach wystąpienia przeanalizowany zostanie wymiar związany z parlamentarną reprezentacją, tak aby odpowiedzieć na dwa pytania: (a) w jakim stopniu w warunkach polskich nowe partie polityczne składają się z posłów, którzy wcześniej działali w strukturach innych ugrupowań; (b) jak zmienia się struktura posłów wszystkich polskich partii w poszczególnych elekcjach (tzn. czy i w jakim stopniu formacje takie jak PO, PiS, PSL czy SLD można traktować jako „nowe” w wymiarze parlamentarnej reprezentacji).

Transformacje ustrojowe, konsolidacja demokracji – są to procesy, w których partie polityczne odrywają elementarną rolę (Farell & McAllister, 2011; Levitsky & Cameron, 2003). Jest to szczególnie zauważalne na poziomie parlamentarnym. Politycy budują swoje kariery w partiach politycznych, niejednokrotnie z ich list wyborczych kandydują w celu pełnienia mandatów parlamentarnych. Podczas kadencji parlamentarnej może jednak dojść do sytuacji, w której a) mandat deputowanego może ulec wygaśnięciu i w parlamencie powstaje wakat, a na jego miejsce zaprzysiężony zostaje nowy parlamentarzysta (replacement), b) deputowany może zdecydować się na zmianę afiliacji partyjnej (party-switching). Zjawiska te stanowią elementarne składowe chwiejności wewnątrzparlamentarnej. Niejednokrotnie przyczyniają się do zmian systemu partyjnego na poziomie parlamentarnym i kreowania nowych wzorców rywalizacji partyjnej. Prymarnym celem analizy jest zbadanie genezy, skali, oraz dynamiki fluktuacji wewnątrzparlamentarnych w Zgromadzeniu Narodowym Republiki Serbii oraz Zgromadzeniu AP Wojwodiny w latach 2016-2020. Aby zrealizować główny cel badawczy, niezbędne jest zrekonstruowanie założeń teoretycznych dotyczących fluktuacji w wykonywaniu mandatu deputowanego, które tworzone były w oparciu o badania państw określanych jako demokracje skonsolidowane. Poczyniona analiza przypadku Serbii i Wojwodiny posłuży pogłębieniu pola badawczego, a wnioski z przeprowadzonych dotąd analiz odniesione zostaną do państwa, które przeszło transformację ustrojową, jednak nadal pozostaje w procesie demokratyzacji systemu (demokracja nieskonsolidowana) oraz do parlamentów na różnych poziomach: centralnym i regionalnym.

Zmiany systemów partyjnych na poziomie wyborczym były dotąd analizowane częściej niż zmiany systemów partyjnych na poziomie parlamentarnym. Tymczasem w trakcie trwania kadencji parlamentów (to jest pomiędzy następującymi po sobie elekcjami parlamentarnymi) dochodzi nierzadko do fundamentalnej transformacji wzorców rywalizacji politycznej. Niektóre grupy parlamentarne łączą się ze sobą, inne ulegają rozpadowi, jeszcze inne w ogóle przestają istnieć. Poszczególni parlamentarzyści podejmują decyzję ważące na jednolitości i spójności ugrupowań: głosują niezgodnie z dyscypliną partyjną, zmieniają partyjne afiliacje, podejmują decyzję o zrzeczeniu się mandatu lub też wiernie trwają przy swoich liderach. Wszystkie te zjawiska składają się na - szeroko rozumianą - chwiejność parlamentarną. Celem referatu jest rekapitulacja dotychczasowych rozważań teoretycznych i metodologicznych związanych z tym pojęciem. Zwrócona zostanie uwaga na: (a) rozbieżności w definiowaniu terminu party switching; (b) wynikające z tego rozbieżności w pomiarze chwiejności parlamentarnej; (c) fundamentalne osie debaty wokół wybranych aspektów tej chwiejności (takich jak podmioty chwiejności, timing chwiejności, socjodemografia chwiejności itp.). Konkluzją referatu będzie autorska koncepcja definiowania i pomiaru chwiejności parlamentarnej.

Model reprezentacji politycznej w demokracjach liberalnych opiera się na założeniu dominującej roli partii politycznych w procesie zawiązywania i realizacji stosunku reprezentacji. Oznacza to szczególną odpowiedzialność partii politycznych, które przedstawiane są tu jako podmioty „niezbędne, aby demokratyczna odpowiedzialność posłów miała znaczenie” (Müller  2000, p. 311). W zgodzie z tym modelem rywalizacja wyborcza partii politycznych wytwarza kontekst znaczeniowy, który strukturyzuje relację pomiędzy reprezentowanym i reprezentantem, wytwarzając specyficzny dla danego systemu ład polityczny. Istnienie zjawisk party switchingu i replacementu odsłania jednak ograniczenia sensotwórczej funkcji partii politycznych - transfery międzypartyjne we współczesnych parlamentach komplikują dyskurs zawiązujący się wokół pojęcia reprezentacji politycznej, wytwarzając tym samym ważny obszar „polityki chaosu”.

W referacie przedstawione zostanie porównanie uwarunkowań party switchingu i replacementu w Polsce i Wielkiej Brytanii, na podstawie empirycznej analizy tych zjawisk w obu państwach w latach 1991-2019. W odniesieniu do wyniku wspomnianych badań postaram się zaprezentować zręby teorii średniego zasięgu, wyjaśniającej związek pomiędzy przyjętym modelem reprezentacji politycznej a społeczną akceptacją party switchingu i replacementu. Na przykładzie Brexitu postaram się wykazać również, że wybór konkretnej koncepcji mandatu, typu systemu wyborczego czy formatu systemu partyjnego zyskują często wymiar ideologiczny, który uwidacznia się w sytuacjach „rozchwiania” systemu politycznego.