Proces integracji europejskiej znajduje się w największym kryzysie, a raczej serii kryzysów, od początku UE. Jednym z nich są implodujące stosunki ze Stanami Zjednoczonymi. Jednocześnie, po prezydenturze Donalda Trumpa, Stany Zjednoczone przeżywają burzliwy politycznie i społecznie czas, w którym hiperpolaryzacja społeczeństwa dzieli Amerykanów jeszcze bardziej niż wcześniej. Chociaż wydaje się, że wiele interesów obu compund polities jest zbieżnych, istnieje istotna nieufność między politykami i społeczeństwami po obu stronach Atlantyku. W związku z tym pojawia się pytanie o przyczyny rozłamu. Odpowiedzi na to pytanie staram się udzielić, przyglądając się długofalowym trendom społeczno-politycznym w skali globalnej, ale także wewnątrz obu podmiotów. Celem jest wyjaśnienie aktualnych relacji UE-USA w kontekście wzajemnych oddziaływań między globalnymi podziałami i wewnętrznymi rozłamami w UE oraz USA.

Słowa kluczowe: UE, USA, compund polity, stosunki transatlantyckie, długie trwanie, kosmopolici, natywiści.

W świetle pogarszającego się stanu bezpieczeństwa w sąsiedztwie Unii Europejskiej (UE) jej państwa członkowskie podjęły szereg inicjatyw mających na celu intensyfikację współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony. Zwiększone inwestycje i szersza współpraca są niezbędne do wspólnego rozwijania i wykorzystywania zdolności wojskowych, których UE potrzebuje. Wzmocnienie zdolności UE jako podmiotu aspirującego do większego zaangażowania w kształtowanie bezpieczeństwa międzynarodowego celować ma w maksymalizację skuteczności wydatków na obronność. Są to ambitne cele, które muszą być poparte konkretnymi działaniami, programami i funduszami. Ciekawe jest zatem, jak Litwa i Polska – wschodni członkowie UE z poważnymi obawami i zaangażowaniem w bezpieczeństwo regionalne, dostrzegają i wykorzystują potencjał jaki oferują programy UE. Stąd przedmiotem niniejszego wystąpienia jest analiza litewskiej i polskiej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa oraz jej obecnego etapu rozwoju w ramach unijnych programów Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Problemem badawczym niniejszej analizy jest zaangażowanie obu krajów w realizowane od 2017 r. programy przygotowawcze Europejskiego Funduszu Obronnego. Niezbędne jest więc wskazanie głównych obszarów współpracy zarówno litewskich, jak i polskich odpowiedników w tych projektach. Stąd pytanie inspirujące także do dalszych analiz, czy i w jaki sposób EDIDP i PADR zwiększyły rozwój i współpracę przemysłu obronnego Litwy i Polski? 

Wydarzenia kryzysu ukraińskiego już u samej genezy były nierozerwalnie związane z polityką zewnętrzną Unii Europejskiej. Od zainicjowania Partnerstwa Wschodniego, poprzez wsparcie rewolucji Euromajdanu, aż po próbę rozwiązania kryzysu politycznego i objęcie sankcjami Federacji Rosyjskiej UE była w różnych wymiarach, w różnym stopniu i na różnych szczeblach instytucyjnych zaangażowana w wydarzenia kryzysu ukraińskiego. W wystąpieniu podjęta zostanie próba syntetycznej i krytycznej analizy konkretnych działań i inicjatyw podejmowanych w ramach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE w obliczu kryzysu ukraińskiego, w tym pierwszej fazy wojny rosyjsko-ukraińskiej. Zgodnie z założeniami ma to doprowadzić do odpowiedzi na pytanie o kondycję i skuteczność działań zewnętrznych UE w oparciu o studium przypadku kryzysu ukraińskiego.

Państwa trzecie często są zainteresowane zmniejszeniem jedności państw członkowskich UE w celu osiągnięcia lepszej pozycji negocjacyjnej, uzyskania korzystnego stanowiska w danej kwestii lub ograniczenia siły UE w wybranych obszarach. W artykule staramy się lepiej zrozumieć strategie, motywacje i narzędzia wpływania na politykę zagraniczną i bezpieczeństwa UE poprzez zwiększanie zróżnicowania stanowisk państw członkowskich. Zróżnicowanie w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa UE rozumiemy jako formalne, zinstytucjonalizowane przypadki zróżnicowania (Blockmans i Macchiarini Crosson 2019), jak również nieformalne formaty i grupy funkcjonujące w ramach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE (Persson 2018; Grevi i in. 2020).  Głównym celem artykułu jest analiza roli państw trzecich (sojuszniczych) w zwiększaniu różnicowania między państwami członkowskimi w zakresie polityki zagranicznej. Po drugie, analiza odpowiada na pytanie, co sprawia, że są one skuteczne dla sojuszniczych partnerów UE. Artykuł prezentuje dwa studia przypadku: USA i Izraela, które próbują wykorzystać swoją pozycję do wzmocnienia podziałów w UE, zwłaszcza w odniesieniu do krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Referat stanowi uzupełnienie istniejącej literatury na temat zróżnicowanej integracji w sferze polityki zagranicznej, koncentrując się na roli państw trzecich i relacyjnym charakterze zróżnicowania.