Celem referatu będzie pokazanie w jaki sposób wojna w Ukranie ukazywana jest w trzech państwach bałkańskich: Serbii, Chorwacji oraz Bośni i Hercegowinie. Serbowie, Boszniacy, Chorwaci doszukują się analogii ze swoimi doświadczeniami z lat 90-tych XX wieku. Serbowie początkowo pod pozorem neutralności zajmowali w większości raczej prorosyjskie stanowisko, ale sytuacja uległa zmianie po deklaracji W. Putina o możliwości wykorzystania precedensu Kosowa w kwesti niepodległości Donbasu. Chorwaci ubolewają, że gdyby w  1991 r. otrzymali podobne wsparcie, co Ukraina, mieliby większe szanse w starciach z JNA. Boszniacy dodają, że Ukraina dostała szansę na członkostwo w UE, choć oni sami od lat deremnie się o nie starają. Wszystkie te narracje mają wywiar, antyzachoni. Pokazują rozczarowanie postawą Europy i Unii Europejskiej wobec Bałkanów.

Po zakończeniu zimnej wojny, powstała w Europie możliwość rozwoju współpracy w dziedzinie  przewozów wodnymi drogami śródlądowymi z udziałem państw byłego bloku wschodniego. Inicjatywę rozwoju żeglugi śródlądowej, w duchu przezwyciężenia dawnych podziałów na bloki podjęło wiele organizacji międzynarodowych (Europejska Komisja Gospodarcza Narodów Zjednoczonych; Europejska Konferencja Ministrów Transportu; Centralna Komisja Żeglugi na Renie, Komisja Dunajska, Unia Europejska, Europejski Komitet do spraw opracowania norm w żegludze Śródlądowej). Ich działania zmierzające do rozwoju przewozów śródlądowych, ujednolicenia przepisów żeglugowych, zachęcania państw do włączania się w budowę międzynarodowych korytarzy transportowych jest przedmiotem tego referatu.  

Państwo rumuńskie, w znacznym stopniu poszerzyło swój zasięg terytorialny w wyniku Wielkiej Wojny. Oprócz wyzwań politycznych, powiększenie kraju o tereny należące uprzednio do Rosji, Austro-Wegier czy Bułgarii stawiało przed Rumunami olbrzymie wyzwania również o charakterze gospodarczym. Należało scalić go pod względem ekonomicznym. Służyły temu m. in.: reforma walutowa, reforma podatkowa ale także i szeroko zakrojone inwestycje w sektor transportowy, zwłaszcza kolejowy, co miało kardynalne znaczenie dla stworzenia jednolitego organizmu transportowego. W tym celu należało przeorientować, bądź wręcz wybudować nowe szlaki żelazne, których zadaniem miała być np. obsługa portów rumuńskich, nie zaś np. austriackich, czy węgierskich.

Aktywność obywatelska, stopień rozwinięcia tej aktywności oraz jej wielopłaszczyznowa relacja z państwem jest od kilkudziesięciu lat jednym z najbardziej wyrazistych przejawów dojrzałej demokracji. Zaufanie obywateli do inicjatyw oddolnych jest procesem długotrwale budowanym w przestrzeni społecznej, w której demokracja systemowa wciąż trwa. Jednak w warunkach nawet deklaratywnego charakteru państwa pojawiają się inicjatywy obywatelskie ukierunkowane na osiągnięcie konkretnych celów. Charakter tych inicjatyw odnotowywał zmiany przez dekady, stając się świadectwem swoich czasów, jednak podstawowy charakter zjawiska pozostawał niezmienny – możliwość tych form działania była dowodem na funkcjonowanie demokracji.

Obecne państwo serbskie postrzegane jest, zgodnie z rankingiem Freedom House, jako państwo o hybrydowym reżimie, przy częściowym funkcjonowaniu praw i wolności. Tuż przed wybuchem pandemii COVID – 19 można było zaobserwować w Serbii aktywność ruchów społecznych o charakterze opozycyjnym wobec władz, które zdobyły poparcie społeczne. Ruchy te nie przyniosły jednak żadnych zmian w obliczu umacniającej się partii rządzącej i jej lidera, którzy ponownie wygrali, z bardzo dużym poparciem wybory powszechne i prezydenckie na początku kwietnia 2022 r.

Celem wystąpienia jest próba analizy problemu funkcjonowania i skuteczności obecnych ruchów społecznych w Republice Serbii.

Idee bliskiej współpracy Państw Europy Środkowo- Wschodniej i Południowej pojawiły się wśród proalianckich polityków tego regionu w końcowym okresie I wojny światowej. W nurt ten wpisywał się Take Ionescu, wybitny polityk rumuński, przewodzący Partii Konserwatywno - Demokratycznej. Uważał on, iż po upadku Austro - Węgier ich miejsce jako czynnik stabilizujący sytuację w regionie mógłby zająć blok nowopowstałych państw zbudowany na przyjaźni i pokojowym rozwiązywaniu sporów i gwarantujący swoim członkom ich stan posiadania.  Rozmowy w sprawie powstania takiego ugrupowania toczyły się od jesieni 1918 r. w Londynie i Paryżu pomiędzy między reprezentantami Rumunii, Czechosłowacji, Grecji  i Serbii  (Królestwa SHS). Kontynuowano je podczas paryskiej konferencji pokojowej w 1919 r. W sierpniu 1920 r. wspomniany polityk rumuński przedstawił  skonkretyzowany projekt bloku państw Europy  Środkowo - Wschodniej i Południowej. Miał on się składać z  pięciu państw (Polska, Czechosłowacja, Rumunia, Królestwo SHS i  Grecja)rozciągających się od Bałtyku do Morza Egejskiego i tworzących rodzaj federacji. Jej fundamentem byłby wzajemnie gwarancje niezależności politycznej i integralności terytorialnej oraz asekuracja przed  rewizjonizmem Austrii, Węgier, Niemiec i Bułgarii oraz zagrożeniem ze strony Rosji Sowieckiej.  

Mimo poparcia Francji – głównej siły i podpory ładu wersalskiego, realizację projektu Ionescu uniemożliwiły spory i rywalizacja pomiędzy poszczególnymi państwami projektowanego ugrupowania (m.in. antagonizm polsko – czechosłowacki) oraz różnice w koncepcjach polityki środkowoeuropejskiej niektórych z nich (Warszawa optująca za sojuszem trójstronnym z Rumunią i Węgrami;  Praga preferująca antywęgierskie porozumienie z Belgradem i Bukaresztem). W rezultacie jako elementy porządku wersalskiego w Europie Środkowo – Wschodniej i Południowej wyłoniły w latach 1920 – 1921 alians polsko- rumuński chroniący oba państwa przed niebezpieczeństwem sowieckim oraz antymadziarska  Mała Ententa będąca realizacją wizji Edvarda Beneša czechosłowackiego ministra spraw zagranicznych.

Po zakończeniu zimnej wojny, wraz z rozpadem komunistycznej Jugosławii, diametralnie zmieniła się sytuacja geopolityczna na Bałkanach, powstały bowiem nowe, suwerenne państwa, które weszły na drogę transformacji systemowej, dążąc do kwstąpienia do UE i NATO. Jednocześnie mocarstwa podjęły wielosektorowe relacje z poszczególnymi państwami regionu. W zasadzie można by powiedzieć, że na „Bałkanach bez zmian”, gdyż mocarstwa kontynuują znaną w kontekście historycznym politykę rywalizacji o ten obszar. Bałkany są dla nich ważne przede wszystkim z geopolitycznego punktu widzenia, gdyż ich położenie umożliwia kontrolę szlaków dostaw surowców energetycznych do Europy. W epoce globalizacji zdominowanie poszczególnych podmiotów nie jest już tak jednoznaczne, gdyż państwa starają się bronić przed kontrolą ze strony silniejszych graczy, prowadząc niezależną politykę i stosując rozmaite strategie dla utrzymania suwerenności. Znaczna dynamika ładu międzynarodowego w epoce pozimnowojennej sprzyja tym, którzy odważnie stawiają czoła nowych wyzwaniom. W wystąpieniu zostanie zaprezentowana wielopłaszczyznowa propozycja współpracy oferowana w regionie przez Chiny, Rosję, Turcję i USA oraz jej reperkusje. Główny problem badawczy koncentruje się wokół pytania: Czy państwom bałkańskim uda się zachować niezależność polityczną od silniejszych podmiotów i jaka będzie przyszłość regionu w kontekście nierzadko gwałtownie zachodzących zmian środowiska międzynarodowego ze szczególnym zwróceniem uwagi na stanowiska rządów i społeczeństw państw na Półwyspie Bałkańskim wobec agresji rosyjskiej na Ukrainę, która rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku.